Pedagogika Montessori

Podejście Marii Montessori do wzrastania dziecka różniło i różni się od klasycznego. Po latach obserwacji, Montessori wyróżniła, uznawane po dziś dzień, 4 główne etapy rozwoju, które każdy człowiek przechodzi na drodze do dorosłości: od narodzin do 6 roku życia, od 6 lat do 12 lat, od 12 lat do 18 lat, od 18 lat do 24 lat. 

Na tej podstawie Montessori zbudowała system zasad, które stały się fundamentem jej spojrzenia na dziecko. Wskazywała, że na poszczególnych etapach rozwoju dzieci i młodzież wykazują szczególne zainteresowanie określonymi, zazwyczaj tymi samymi w danej grupie wiekowej, zagadnieniami, umiejętnościami i zadaniami. Mając możliwość swobodnej eksploracji tych obszarów w odpowiednio przygotowanym otoczeniu, ich rozwój przebiega w sposób naturalny i harmonijny. Sformułowała wniosek o którym szeroko mówi współczesna psychologia, że tylko pełne zaspokojenie potrzeb danego etapu umożliwia dziecku przejście do kolejnego.  

To dziecko, a nie nauczyciel wybiera materiał, z którym ma chęć pracować oraz decyduje, gdzie konkretnie będzie to robiło (na dywanie, tarasie, stoliku – oczywiście pod stałą opieką), i ile czasu mu to zajmie. Nauczyciel może mu pomóc dokonać wyboru, gdy dziecko wyraźnie sobie z tym nie radzi lub prosi o pomoc. Nauczyciel może też ustalić z dzieckiem (zwłaszcza tym, które niebawem pójdzie do szkoły lub zerówki) czas na pracę związaną z pewnym obszarem wiedzy (np. edukacja językowa), ale wybór konkretnych pomocy z tego obszaru nadal powinien należeć do dziecka. Doświadczenie praktyczne wskazuje, że nie ma ono z tym problemu. “Dzieci chcą i lubią się uczyć, jeśli im się na to pozwoli” – to jedno ze spostrzeżeń Marii Montessori.

Materiał dydaktyczny skonstruowany jest tak, by każda pomoc dotyczyła jednego zagadnienia – trudności (np. pojęcia wielkości, a nie jednocześnie jeszcze kolorów czy kształtów – od tego jest inna pomoc). Materiał jest logicznie powiązany, tak, że każde kolejne “ogniwo” z danego zagadnienia zawiera wyższy stopień trudności.

Każdy przedmiot w sali ma swoje miejsce i tylko tam powinien zostać odłożony, gdy ktoś przestaje z niego korzystać. Zasada porządku dotyczy także pewnej organizacji dnia oraz – ogólnie – poczucie harmonii tak bardzo potrzebnego każdemu dziecku i dorosłemu. W tej zasadzie zawiera się również dbałość o otoczenie, szanowanie zabawek i mebli, troska o przyrodę.

Każda pomoc jest tylko w jednym egzemplarzu. Ma to odzwierciedlać faktyczną zasadę rządzącą światem, według której nie istnieją dwie identyczne rzeczy oraz ma uczyć cierpliwości (czekania na swoją kolej), szacunku (teraz pracuje ktoś inny i ma do tego prawo), poszukiwania innych rozwiązań (może znajdę dla siebie coś, co też jest ciekawe). Ograniczenie dotyczy także stosunku do drugiego człowieka (mogę robić to, co chcę, pod warunkiem, że nikomu nie robię krzywdy i nie przeszkadzam).

Jak niejednokrotnie można zaobserwować, dzieci, począwszy od wieku niemowlęcego, uwielbiają wielokrotnie powtarzać nowo zdobytą umiejętność. Ważne jest, aby to prawo natury uszanować i stworzyć ku temu warunki (np. przez umożliwienie dziecku wykonanie tylu powtórzeń, ilu potrzebuje, bez komentarzy, zniecierpliwienia czy poganiania).

Każda pomoc Montessori zawiera w sobie kontrolę błędu. Po wykonaniu konkretnej czynności (np. ułożeniu różowej wieży) dziecko samo widzi bądź wie jak sprawdzić, czy zrobiło to prawidłowo, bez komentarzy dorosłych w stylu: “bardzo dobrze”, “źle”, “musisz jeszcze się poduczyć”. Jest to bardzo ważna zasada, ucząca samokontroli oraz dająca poczucie satysfakcji bez konieczności czekania na pozytywny komentarz osób trzecich. Dziecko widzi, czy i gdzie zaszła pomyłka, i co najważniejsze – ma możliwość samodzielnego i bezpośredniego poprawienia się. Zasada samokontroli dotyczy także uczenia się dokładności, konsekwencji i odpowiedzialności (np. jeśli dziecko decyduje się na stworzenie mapy świata, to powinno ją dokończyć; jeśli nie dziś, to w najbliższych dniach, inaczej – szkoda jego pracy i nie ma satysfakcji z pięknej, własnoręcznie wykonanej mapy).