Stres to naturalna reakcja, której doświadcza każdy z nas — również dzieci. Choć nie da się go całkowicie wyeliminować, możemy nauczyć się go rozumieć i łagodzić jego skutki. Sprawdź, jak rozpoznawać oznaki stresu u dzieci w różnym wieku i jak wspierać je w odzyskiwaniu równowagi emocjonalnej.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Czym jest stres i czy można całkowicie wyeliminować go z naszego życia,
- Jak stres przejawia się u dzieci w różnym wieku oraz jakie mogą być jego przyczyny,
- Czym są objawy psychosomatyczne i w jakiej postaci najczęściej przejawiają się w funkcjonowaniu dzieci,
- Jak wspierać dziecko w radzeniu sobie ze stresem.
Słowo „stres” nikomu z nas nie jest obce. Nierzadko słyszymy, że ktoś „żyje w ciągłym stresie”, dzieciom radzimy, by „się nie stresowały”, a w międzyczasie sami próbujemy się „odstresować”. Co w takim razie kryje się za pojęciem „stres”? Obecnie jest on rozumiany jako interakcja między jednostką a otoczeniem i pojawia się wtedy, gdy uznajemy, że nie jesteśmy w stanie sprostać temu, co nas spotyka − wymagania sytuacji przewyższają nasze możliwości czy posiadane zasoby. Oznacza to, że nie samo wydarzenie, a nasza subiektywna ocena i interpretacja przyczyniają się do odczuwania napięcia. Nowa szkoła, dołączenie do nowej grupy czy nagła zmiana w planie lekcji − każda z tych sytuacji dla różnych osób będzie drobnostką lub prawdziwym wyzwaniem. Stres jest więc zjawiskiem naturalnym i stanowi nieodłączny element codzienności, który – mimo szczerych chęci – nie może zostać całkowicie wyeliminowany z naszego życia. Doświadcza go każdy z nas, także dzieci − warto więc przyjrzeć się bliżej temu, co dla dzieci może być źródłem stresu oraz jak przejawia się on na różnych etapach rozwoju.
0−3 rok życia
Do źródeł stresu, z którymi zmagają się najmłodsze dzieci, możemy zaliczyć m.in.: rozstanie z rodzicem, zmiany w otoczeniu (np. pojawienie się nowych osób), hałas i nagłe dźwięki, jak również głód, zmęczenie czy brak stałych rytuałów w ciągu dnia. Odczuwane napięcie może objawiać się w trudnościach w uspokajaniu się, wybuchach gniewu, nadmiernym płaczu, trudnościach ze snem czy w obszarze zabawy.
3−7 rok życia
7−12 rok życia
12−18 rok życia
Jak możemy wspierać dzieci w radzeniu sobie ze stresem?
Podstawą wsparcia dziecka w tym obszarze ponownie jest nazywanie i akceptowanie emocji dziecka − poczucie bliskości i bycia zrozumianym pomaga w regulacji odczuwanego napięcia oraz jest dla dziecka sygnałem, że nie jest ono w trudnych sytuacjach odosobnione. Istotne jest to, aby nie deprecjonować trudności, z jakimi zmagają się dzieci i uwzględniać to, że problemy, które mają są dla nich prawdziwe i poważne.
Na co dzień wspierające może być również tworzenie rutyny, dbanie o przewidywalność dnia czy wcześniejsze informowanie o ewentualnych zmianach − działania te sprzyjają poczuciu stabilności i bezpieczeństwa, skutecznie eliminując wiele potencjalnych źródeł stresu. Jako dorośli możemy modelować dzieciom konstruktywne strategie radzenia sobie w sytuacjach trudnych, których sami doświadczamy (np. podejmując aktywność fizyczną, dbając o sen i odżywianie, ograniczając korzystanie z urządzeń elektronicznych, rozmawiając z innymi czy pozostając w kontakcie z naturą).
Polecamy:
Agnieszka Stążka-Gawrysiak „Self-regulation. Szkolne wyzwania”
Magdalena Kik „Jak zrozumieć swoje reakcje i odzyskać równowagę”
Stuart Shanker i Teresa Barker „Self-reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości”
Artykuł powstał m.in w oparciu o:
Cywińska, M. (2021, grudzień). Reakcje fizjologiczne i behawioralno-poznawcze dzieci w młodszym wieku szkolnym w sytuacjach stresowych. Forum Pedagogiczne, 11(2), 113–129. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Heszen-Niejodek, I., Ratajczak, Z. (2016). Psychologia stresu: korzystne i niekorzystne skutki stresu życiowego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kik, M. (2025). Stres. Jak zrozumieć swoje reakcje i odzyskać równowagę. Wydawnictwo RM.
Polska Akcja Humanitarna. (2024). Stres u dzieci i młodzieży — jakie są objawy? Jak sobie z nim radzić? https://www.pah.org.pl/stres-u-dzieci-i-mlodziezy-jakie-sa-objawy-i-jak-sobie-z-nim-radzic/
